RÉQUIEM POLA SOCIALDEMOCRACIA

Magnífico artigo de Alberto Garzón Espinosa do 9 de novembro de 2012 (Público.es)

Marx, como outros autores clásicos, consideraba que as regras de xogo do capitalismo, e en particular o motor da competencia, obrigaría ás empresas a loitar entre si incrementando a explotación sobre os seus traballadores. Á fin e ao cabo o obxectivo das empresas é manter ou ampliar espazos de rendabilidade, para o que é necesario sobrevivir na selva da guerra competitiva. Si unha determinada empresa se despista e móstrase menos belicosa nesa tarefa, por exemplo subindo salarios, as empresas rivais poden tomar a dianteira e aproveitar para rebaixar os seus custos en relación á empresa en cuestión. Eses menores custos traduciranse en maiores vendas e en consecuencia en maiores beneficios, asumindo que os compradores prefiren o produto máis barato ao máis caro. Sabedora deste feito, a empresa terá que reaccionar tratando de reducir os seus custos ao nivel dos seus rivais. É dicir, volvendo baixar os salarios. A ameaza é desaparecer en tanto que empresa.

Por estas razóns apuntadas, Marx e os clásicos consideraban que a tendencia do salario era a alcanzar un nivel de mera subsistencia. A coerción da competencia levaría a todas as empresas a alcanzar equilibrios de mercado onde o salario estivese totalmente deprimido e con iso mantivésense condicións de precariedade absoluta para os traballadores. Dado que ademais a coerción da competencia tamén obrigaba a reinvertir os beneficios empresariais, Marx sumaba á predicción dos salarios de subsistencia a famosa advertencia de que o capitalismo estaba cavando a súa propia tumba ao aplicarse a lei da tendencia decrecente da taxa de ganancia.


Pero o desenvolvemento do sistema capitalista, baixo a tendencia da concentración e centralización (empresas cada vez máis grandes formando monopolios ou oligopolios), xunto co ascenso ao poder de partidos socialdemócratas e a aplicación de reformas que tiñan como obxectivo paliar as consecuencias do devandito desenvolvemento, mostraron unha realidade histórica ben diferente á que Marx predecira. As teses dos revisionistas como Bernstein aparecían triunfantes na crenza, aparentemente demostrada, de que o capitalismo podía domesticarse para evitar o negro escuro que predecía o marxismo orixinal.

O certo é que a urxencia das grandes empresas formando monopolios conseguiu neutralizar a dinámica competitiva que, segundo Marx, debería conducir a salarios de subsistencia para os traballadores. Nunha contorna de monopolio non é necesario loitar por reducir os custos laborais e en consecuencia pódense compartir certos espazos de ganancia cos traballadores si as institucións, como o Estado, presionan para que así sexa. O problema que pode emerger ten máis que ver, como apuntaron os autores neomarxistas (Sweezy, Foster, Magdoff), coa acumulación de ganancias por parte do capital que non poidan atopar espazos de investimento (tese do subconsumo).En calquera caso, nese marco de falta de competencia, os salarios non tenden cara a niveis de subsistencia. A socialdemocracia e o Estado do Benestar poden sobrevivir, aínda que a costa da sobrexplotación de recursos naturais e dos países en desenvolvemento.

Con todo, entre os oitenta e os noventa a caída do chamado socialismo real e a crise das organizacións de esquerdas conduciu á hexemonía neoliberal e á posta en marcha de políticas económicas que promovían a libre circulación de capitais por todo o mundo. Estaba en marcha un novo estadio de globalización financeira e produtiva, onde a competencia volvía ter un lugar central na actividade económica.

As empresas de todos os países desenvolvidos, ata aquelas que mantiveran por moito tempo os seus monopolios, tiveron que entrar de novo no taboleiro da loita competitiva. E ese novo marco conduciu de novo á vixencia da dinámica propia do capitalismo e, en consecuencia, á validez da predicción orixinal de Marx. En todas partes as empresas loitaban por reducir os seus custos laborais para poder vencer nunha competición que agora as enfrontaba con empresas de todo o mundo. Este segue sendo o noso contexto actual. O chamado capitalismo salvaxe ou capitalismo sen máscara.

Este marco de libre competencia mundial transcende aos Estados e, en consecuencia, anula de facto a capacidade da socialdemocracia de poder enfrontar esa dinámica a través da actividade parlamentaria. É dicir, incapacita ás institucións estatais para domesticar o capitalismo. Calquera intento de alcanzar a nivel estatal políticas reformistas conduce necesariamente a unha perda de competitividade das empresas nacionais, o que se traduce en maiores taxas de desemprego. Velaí o actual drama teórico e a confusión ideolóxica dos partidos políticos socialdemócratas en toda Europa, máis aló dos seus resultados electorais, ao ter que enfrontar o dilema de precariedade ou paro. É dicir, salarios de subsistencia ou desemprego.

A socialdemocracia ten que elixir entre aspirar a vencer na loita competitiva, aceptando un modelo de sociedade baseado en salarios de subsistencia, ou manter nichos reformistas construíndo de novo monopolios, ben porque temporalmente domina tecnoloxicamente a partir dunha determinada estrutura produtiva (modelo alemán) ou ben porque introducen medidas proteccionistas que lle illan da loita competitiva (modelo de capitalismo occidental de posguerra).

Nun contexto de globalización financeira e produtiva, estadio ao que tende sempre o capitalismo, Marx recupera a súa vixencia e as súas teses reafírmanse. Ao capitalismo sóbranlle, neste contexto, todos aqueles elementos que obstaculizan a posible vitoria nunha loita competitiva. Dito doutra forma, ao capitalismo sóbranlle actualmente os servizos públicos e os dereitos laborais. E ante iso reaparece o vello dilema de escoller entre un modelo de sociedade bárbaro e un modelo de sociedade alternativo. E ese modelo alternativo só pode constituírse fóra do espazo capitalista, fóra do capitalismo.